نگاهی به روانشناسی ورزشی

نگاهی به روانشناسی ورزشی

ارسالی از حسین صالحی.

اشاره :

نظر به اهمیت و توجه به روانشناسی در جامعه امروزی و خصوصا روانشناسی ورزشی بطور اخص، بر آن شده تا به موارد و آیتم های مورد بحث در این زمینه (روانشناسی ورزشی)، با نگاهی به موضوعات مختلف آن، ورزش کوهنوری، حرکت و حرکات ورزشی و همینطور تاثیرات درونی و بیرونی بر ورزشکاران از دید روانشناسی ورزشی اشاره کنم- تا نگاهی به این مقوله و این علم نیز داشته باشیم.

مقدمه:

با توجه به اینکه جستجو و کنکاش کمتری در این رابطه برای ورزش کوهنوردی دیده می شود اما می توان موضوعاتی را همانند کار گروهی، انگیزه و همراهی در روانشناسی ورزشی، و در این میان از کتب در دسترس مشاهده به کار گرفت. لذا در این رابطه با معرفی و اشاره و با وام گیری از کتاب "روانشناسی ورزشی" به موضوع بیان شده می پردازیم –  علیرغم اینکه این کتاب بیشتر به موضوع روانشناسی و روانشناسی ورزشی برای ورزشهای معمول پرداخته و نگاه اختصاصی به ورزش کوهنوردی ندارد، اما در موارد بسیاری به انگیزه و اعتماد به نفس می پردازد. با توجه به امر روانشناسی و مقولاتی چون خودباوری و مقابله با استرس از جنبه آموزشی می تواند کارآمد باشد.

در مسیر کوه عکس از ح صالحی

قسمت اول:

معرفی و موضوعات کتاب:

این موضوعات،که با تعاریف نیز همراه است.  شامل: تعاریف و تاریخچه روانشناسی ورزشی- سلامت روانی و ورزش- پای بندی به ورزش- مهارتهای روانی- هدف گزینی - انگیزش - کنترل فشار روانی- عملکرد عالی- اعتماد به نفس – تصویر سازی- مهارتهای تعاملی- و در فصل یازدهم موضوع رهبری و همبستگی گروهی را که از مباحث روانشناسی اجتماعی اند می کاود – در فصل دوازده کشف و رشد استعدادهای ورزشی را بررسی، در فصل سیزده دیدگاه روانشناسی اجتماعی ورزشی را روشن می کند.

با توجه به تعریف متفاوت و وسیع از روانشناسی و تاریخچه آن که ابتدا روانشناسی را علم رفتار (بررسی رفتار) نامیدند و هم فرایند های ذهنی، بنابراین تعاریف روانشناسی از دیدگاه روانشناسان بزرگ بر اساس سیر تحول آنها به این شرح است: روانشناسی، دانش زندگی روانی با همه پدیده های آن و شرایط این پدیده هاست... مراد از پدیده ها چیزهایی است که ما آنها را احساسات و خواستها – شناختها- استدلالها – تصمیمات و جز اینها می نامیم... به این ترتیب روانشناسی ورزش و فعالیت بدنی نیز از شاخه های جدید روانشناسی است که بطور کلی رفتار انسان را در فعالیتهای بدنی و ورزشی بررسی می کند... اما در تعریف "روانشناسی ورزشی" که تحت تاثیر دو عامل بوده، ابتدا رویکردی که به درک رفتار ورزشی منجر می شود (مثلا هنگامی که رویکرد غالب رفتار گرایی است، تعریف حول محور مطالعه رفتار می گردد) و دوم حوزه ای که ورزش در آن تعریف می گردد(به این معنا که آیا ورزش شامل تمرین یا فعالیتهای بدنی دیگر می شود یا خیر) مورد بررسی قرار می گیرد. در ادامه چند نمونه از تعاریف روانشناسی ورزشی به نقل از سینگر و همکارانش (2001) به شرح زیر ارائه می شود:

- مطالعه رفتار علمی انسان در ورزش و تمرینات (گیل،1982)،

- مطالعه اثر ورزش بر رفتار انسان (آلدرمن،1980)،

- شاخه ای از علم که در آن اصول روانشناسی در زمینه های ورزشی به کار می رود (کاکس،1985)

قسمت دوم:

تاریخچه روانشناسی ورزشی و فعالیت بدن:

پس از جنگ جهانی دوم، کشورهای درگیر جنگ به تحقیقات گسترده روان شناختی درباره کارکنان نظامی پرداختند. دانشمندی بنام ادوین فلایشمن از طرف ارتش امریکا مامور شد شماری از خلبانان را برگزیند و به مطالعه جنبه ادراکی- حرکتی آنان بپردازد. او مطالعات نظری گسترده ای را آغازکرد و ابزار ها و آزمونهای مخصوص فراهم آورد که به شناخت مهارتها و استعدادهای افراد کمک می کرد. فلایشمن در سال 1957 به استادی دانشگاه ییل منصوب شد و مدیریت پروژه "مطالعه مهارتهای انسانی" را به عهده گرفت. در آن زمان، او به مطالعه ویژگی های مراکز عصبی - حرکتی انسان، هنگام فعالیتهای ورزشی پرداخت و قوانین حرکتهای انسانی را تشریح کرد که مورد استفاده دانشمندان دیگر قرار گرفت. روانشناسی ورزشی همگام با گسترش ورزش به تدریج در سراسر جهان توسعه یافت. برخی از کشورهای اروپای شرقی (سابق) اصولا حضور خود را در جهان از طریق ورزش اعلام کرده بودند و از روانشناسی ورزش به منزله وسیله ای برای حضور چشمگیرتر کمک می گرفتند.

تندیس کوهنورد میدان سربند تهران  عکس از ح صالحی

جمهوری چک و لهستان، از کشورهای بلوک شرق، در تشکیلات فدراسیونهای ورزشی، برای روانشناسان برجسته خود، "میروسلاو ونگ" و "فلیپ گنوف"، مشاغلی در نظر گرفتند... انجمن روان شناسی ورزشی - آی اس اس پی- در سال 1965 به منظور نشر و اعتلای روانشناسی ورزشی در سراسر جهان تاسیس شد و تاکنون تعداد زیادی کنگره جهانی با موضوعات شخصیت، یادگیری حرکتی، بهزیستی و فعالیت بدنی و مربیگری برگزار کرده که در اعتلای سطح علمی این رشته مفید بوده است. این انجمن از سال 1970 مجله بین المللی روانشناسی ورزشی را نیز منتشر کرد (واینبرگ و گولد، 1995). گسترش روانشناسی ورزشی در جهان تا حد زیادی مدیون تلاشهای روان شناس ایتالیایی "فروچیوآنتونلی" است که نخستین رئیس- آی اس اس پی-  و اولین ویراستار مجله بین المللی روانشناسی ورزشی بود. نخستین کنگره جهانی روانشناسی ورزشی در شهر رم به همت- آی اس اس پی- تشکیل شد و آنتونلی به ریاست آن برگزیده شد.

قسمت سوم:

در ادامه مباحث و مطلب "چرا ورزش می کنیم"، به موضوع "چرا ورزش نمی کنیم؟" می پردازد که: با وجود مزایای فردی و اجتماعی ورزش، بسیاری از افراد همچنان از ورزش اجتناب می کنند. کمبود وقت، کمبود انرژی و بی انگیزگی دلایلی است که این افراد برای بی تحرکی خود ذکر می کنند (انستیتوی پژوهشی آمادگی جسمانی و شیوه زندگی در کانادا 1996)- مظفری (1381) دلایل ورزش نکردن مردم را به ترتیب این گونه معرفی می کند: کمبود وقت (عقب ماندن از امور روزانه)، دسترسی نداشتن به امکانات، عادت نداشتن، تنبلی، بی حوصلگی و نهایتا" مشکلات مالی. جالب اینجاست که برخلاف عوامل محیطی، تمام این موارد تحت کنترل افراد است و در صفحه 91 کتاب معرفی شده (جدول 1-3 ) آن دسته از موانع ورزش را که در کنترل افراد است نشان می دهد. این یافته ها، هماهنگ با یافته های پژوهشی دیگر (مکولی و همکاران 1990) علت اصلی قطع برنامه ورزشی را دلایل شخصی درونی و قابل کنترل و تغییر (مانند کمبود انگیزه و مدیریت زمان می داند)... در ادامه مطالب کتاب به دو موضوع، کمبود انرژی وبی انگیزگی می پردازد.

کمبود انرژی : بسیاری از مردم خستگی ناشی از زندگی پرمشغله خود را مانع ورزش کردن می دانند. در واقع 59 درصد از کسانی که ورزش نمی کنند می گویند انرژی کافی برای ورزش ندارند، اما این خستگی بیشتر از آنکه جسمی باشد، ذهنی است و به علت فشار روانی ایجاد می شود. متخصصان آمادگی جسمانی و مربیان باید بر این نکته تاکید کنند که فعالیت ساده ای مثل پیاده روی- دوچرخه سواری یا... می تواند تنش ها و اضطراب آنان را برطرف کند و انرژی دوباره به آنان بدهد. اگر این فعالیتها طوری تنظیم شود که نشاط افزاتر باشد، فرد پس از یک روزکاری سخت به آنها پناه خواهد برد.

بی انگیزگی: کمبود انرژی در واقع به فقدان انگیزه کافی مربوط است که باعث می شود فرد در دراز مدت به تمرینات ورزشی نپردازد. واعظ موسوی و کاشف در تحقیق خود (1379) اظهار کردند که بی حوصلگی، بی اعتقادی به ورزش، بی علاقگی به ورزش و بی نیازی از ورزش جمعا 14 درصد از علل ورزش نکردن به شمار می روند. اتفاقا" وقتی عواملی چون کار، خانواده و دوستان اوقات روزانه فرد را پر می کنند، فعالیتهای بدنی منظم ضروری تر خواهد بود. در این شرایط، برای حفظ و تقویت انگیزه خود باید همواره مزایای فعالیت بدنی و ورزشی را در نظر داشت...

در ادامه مباحث این کتاب به فصل انگیزش می رسیم که با مثال آوردن از ورزش کوهنوردی و به فکر واداشتن افراد به اینکه وقتی کوهنوردان به کوههای مرتفع صعود می کنند و تحمل روزهای دشوار و پر خطر در این صعود و حوادث نیز قرین است تنها توجیهی که در این جا وجود دارد انگیزه است - و سئوال می شود که چرا بعضی مردم هدفهایی را انتخاب و دنبال می کنند که ممکن است در راه رسیدن به آن جان خود را از دست بدهند- اما در مقابل بسیاری از مردم حتی زحمت 10تا12 دقیقه ورزش روزانه را هم به خود نمی دهند؟ انگیزش از اصلی ترین موضوعات در روانشناسی ورزشی است، زیرا با اصل شرکت کردن و شرکت نکردن در ورزش و با انتخاب نوع ورزش و میزان تلاش و مداومت برای پیشرفت در آن سرو کار دارد. ورزشکار در حرکت به سوی کمال، برای مقابله با دشواریها و موانع بسیاری که در پیش رو دارد، به نیروی روانی نیاز دارد. انگیزش زیر بنای نیروی روانی است. انگیزش بر زندگی جوامع و ملتها و سرنوشت آنها اثر می گذارد. رونق و زوال تمدن یونان باستان را با تغییر در انگیزش پیشرفت مردمان آن مرتبط دانسته اند...

آتشگاه در مسیر محلات عکس از ح صالحی

تعریف انگیزش: یکی از تعریف های انگیزش چنین است: ساز و کارهای درونی و محرکهای بیرونی که رفتار را بر می انگیزد و جهت می دهد.(سیج، 1974) در حقیقت، انگیزش فرایند روی آوری به فعالیتی خاص و ادامه آن است که ممکن است فعالیتی جسمانی یا روانی - اجتماعی باشد. این فرایند تمایلات و سوق دهنده های درونی و محرکهای بیرونی را در بر می گیرد. انگیزه که ممکن است هوشیار یا ناهوشیار عمل کند، جهت و شدت رفتار را تعیین می کند، یعنی انتخاب فعالیتهای خاص از میان فعالیتهای مختلف و مقدار نیرویی که برای آن صرف می کنیم و پیگیری و مداومت در آن به انگیزه وابسته است...

نتیجه گیری:

با توجه به مباحث مطرح شده در بخش "اشاره" و "مقدمه" متن که در ابتدای موضوع، مد نظر گردآورنده می باشد، لیکن موضوعهای بیان شده می تواند دریچه و نگاهی برای ایجاد هماهنگی در زمینه ورزش کوهنوردی و حتی تحقیق و ارائه مطالب حول مقوله "روانشناسی ورزشی" باشد که ارتباط تنگاتنگ و اختصاصی با  این ورزش دارد چه در نوع کوهپیمایی (در قالب گروههای کوچک و بزرگ) و چه در نوع صعودهای بلند... به امید آن.

منبع :

کتاب روانشناسی ورزشی – دکتر سید محمد کاظم واعظ موسوی و  فتح الله موسوی- ناشر سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)چاپ پنجم بهار 92 .

معرفی و گردآورنده : ح صالحی 93/8/16