درصعودی زمستانی... و درشناخت برف ویخ ...
ارسالی از : حسین صالحی.
شروع :
... هنوز هوا تاریک، آسمان مهتابی و صاف بود. باد دیروز و شرایط جوی، صبح سردی را ایجاد کرده بود، در عبور از دامنه و منطقه خشک و خاکی زمین، مثل مناطق کویری، هوا سرمای خشک و برشته ای دارد، آبهای به جا مانده در مسیر یخ زده، ادامه مسیر در سر بالایی جای جا برف پودری خشک را می بینیم که لکه های پلنگی شکل یا فرش مانندی از خود بجا گذاشته، که با حرکت از روی آن سر می خوریم. کمی بالاتر تکه های بیشتر از برف خشک و پودری که از زیر پا می لغزد و به کفش نمی چسبد - تمایلی هم ندارد، بیشتر می شود، نسیم سوز ناک و سردی این تیرگی سحرگه را، انگار به طرف روشنی وجد آوری سوق می دهد، ستاره ها نظاره گرند و ماه در آسمان، انگار برای غروب کردن عجله ای ندارند ...
عکس از حسین صالحی
در شناخت برف و یخ...
روند نوشته – قسمت اول:
اما برف : ریزش بلورهای ستاره ای شکل در دمای پایین تر از 5- درجه سانتی گراد است . در دمای بالاتر از5 - درجه سیلسیوس (یکای سنجش دما)بلورها بشکل تکه ای ریزش می کنند
تگرگ: یک ریزش جوی خطرناک به شکل توپ کوچک یا تکه های یخ است که قطر آن معمولا بین پنج تا 50 میلیمتر است، از ابر کومولوس سندانی شکل ریزش می کند و یا با طوفان شدید وآذرخش همراه است
گلوله برفی: ریزشی سفید و دانه ای از یخ، کروی و یا مخروطی شکل، با قطری حدود 2.5 میلیمتر است. دانه ها شکننده و به آسانی له می شوند . ریزش آن نشان دهنده این نکته است که دمای سطح زمین به صفر درجه سلسیوس رسیده است
کولاک : پدیده آبداری که بوسیله باد از سطح زمین کنده می شود
یخ کدر: در اثر کاهش سریع دما رخ می دهد و تیرگی رنگ آن به دلیل حبس هوا در درون آن است . این پدیده بیشتر در روی اجسامی که در معرض وزش باد شدید قرار دارند و لبه های اجسام رخ می دهد.
یخ شفاف : رسوب همگنی است که در هوای سرد بر روی زمین سرد تر تشکیل می شود...
باران یخ زن : در رسوب همگنی، اگر قطره های باران در هنگام برخورد با زمین یخ بزنند به آن باران یخ زن می گویند این پدیده نشان دهنده سرمای شدید زمین است.
سپیدایی (آلبیدو): به مقدار باز تابش پرتو خورشید، نسبت به کل تابش رسیده، گفته می شود. مقدار سپیدایی سطح برف کهنه 70- 40 و برف تازه 95- 45 درصد می باشد.
برف دانه ای : ریزش دانه های یخی سفید یا تیره و بیضوی شکل است، بالا نمی جهد خرد نمی شود و هرگز رگبار ندارد. این پدیده جوی از ابر استراتوس ریزش می کند و احتمالا پس از آن مه رخ می دهد.
گلوله یخی: ریزش دانه شفاف یا نیمه شفاف کروی، با قطری کمتر از 5 میلیمتر است...
سوزنک های یخی : بلورهای یخی سوزنی شکل هستند که به دلیل سبکی در هوا شناورند و نوعی از مه را تشکیل می دهند...
برفک: یا رسوب بلورین یخ ، همان شبنم است که در دمای پایین تر از صفر درجه تشکیل می شود...
عکس از حسین صالحی
انواع برف درحال بارش : برف خشک (پودر) – مرطوب- خیس.
انواع برف روی زمین: برف تازه – برف کهنه.
توده برف: تمام حجم برف که روی زمین وجود دارد (از زمین تا بالاترین سطح خارجی برف)...
عوامل موثر در فرایند دگردیسی برف : جاذبه- دما- وزن- زمان.
نقاب : رانش برف از روی یالها به کاسه ها و یا در قسمت مقعر شیب که در اثر باد ایجاد می شود.
برف : برف که می بارد به شکل کریستال است، اگر برف تازه باشد ، کریستال ها باز ، هوا در درون آنها زیاد ، برف سبک است و در زمان حرکت پا درآن فرو می رود، ولی در برف کهنه کریستال ها تقریبا فشرده است و مقداری اکسیژن ، از داخل کریستال ها خارج شده، برف سنگین است، پا درآن فرو نمی رود یا زیاد فرو نمی رود وهمراه با خورد شدن می باشد ، هنگام حرکت روی برف سبک، برف از اطراف به داخل جای پا می ریزد، این یکی از مشخصات برف تازه و سبک است و تازگی و زمان بارش را نشان می دهد. یک کوهنورد باید اختلاف بین برف تازه و کهنه را بداند...
برف تازه: برفی است که بیش از 48 ساعت از بارش آن نگذشته وهنوز چندان تحت تاثیر عوامل محیطی قرار نگرفته است. بدلیل عدم چسبندگی کافی و نداشتن استقرار لازم روی بستر، بویژه اگر روی برف قدیمی نشسته باشد، بسیار خطرناک می باشد. برف های تازه: عبارتند از :
1 - برف وحشی، اکثرا در اواسط زمستان می بارد و بارش آن بیشتر در ارتفاعات به چشم می خورد، آن را برف پودر یا برف خشک تازه هم نامیده اند،دارای خاصیت چسبندگی نیست، استعداد پیوند خوردن آن بسیار کم است، ریزدانه، سبک و تحریک پذیر است، با ملایم ترین نسیم در هوا به رقص در می آید و در طوفان مانند شمشیر برنده ای در برخورد با اعضای بدن درد و سوزش به همراه می آورد، در اکثر حرکات خود، از قانون خاصی تبعیت نمی کند به همین دلیل آن را برف وحشی و گاه دیوانه نامیده اند، در زمره خطرناک ترین برف های مستعد بهمن قرار دارد.
2- برف خشک فشرده، بسیار شبیه به برف وحشی است، رطوبت آن کمی بیشتر است با دانه های درشت تر و قابلیت چسبندگی بالاتر، وجه تمایز آن با برف وحشی، گلوله شدن هر چند موقتی آن است.
3- برف خیس تازه ، رطوبتی در حدود ده درصد دارد ، در اواخر پاییز، اوایل زمستان و بهار می بارد، بارش آن در ارتفاعات متوسط و پست دیده می شود و هنگام باریدن، به سرعت تغییر ماهیت می دهد، بسیار چسبنده است، خاصیت گلوله شدن زیادی دارد، آن چنان که با رها کردن یک گلوله ی کوچک از برف خیس تازه، در شیبی که توده ی برف هم جنس خودش روی آن نشسته باشد، گلوله کوچک در حین چرخش، با جذب دانه های برف گلوله ی بزرگی را تشکیل می دهد، نسبتا سنگین است و سرعت تغییر در آن بالاست.
4- برف نقلی، چندان تاثیر و اهمیتی در خصوص بهمن ندارد، به شکل نقل است و اندک شباهتی به تگرگ دارد، حجم آن کم می باشد به مدت طولانی نمی بارد. 5- برفک، شاید نتوان برفک را برف حساب آورد، زیرا نمی بارد، بلکه در نتیجه ی رطوبت هوا، مثل فریزرها، قشر نازکی از برف بدلیل سردی زمین در سطح آن تشکیل می شود، برفک تاثیر محسوسی در بهمن ندارد...
عکس از حسین صالحی
برف مانده: برفی است که یک یا چند هفته از بارش آن گذشته باشد، این گونه برفها معمولا قابل اعتمادتر از انواع دیگرند. برف های مانده عبارتند از:
1- برف خشک مانده ، با نشست کردن رطوبت در بین دانه ها، فشرده شدن و افزایش درصد رطوبت برف های وحشی و خشک فشرده، برف خشک مانده که مقدمه ای برای تشکیل برف خشک کهنه است شکل می گیرد. استحکام این برف بیشتر از نوع تازه آن است، زیرا بعد از افزایش رطوبت آن بوسیله حرارت محیط و دیگر عوامل بیرونی، انجماد همین رطوبت در بین دانه ها، باعث چسبیدن و پیوند خوردن آنها می شود. هوای محبوس در بین دانه های این برف به میزان قابل توجهی کمتر از برف وحشی است، اما نسبت به سایر برف ها میزان بالایی است، شکل بلورهای این برف به غیر از درشت تر بودن، تفاوت چندانی با انواع تازه آن ندارد، ولی وزن آن بدلیل فشردگی چند برابر نوع تازه است.
2-برف آبدار، با بالا رفتن دمای محیط، بعضی از بلورهای برف آب شده و در بین دیگر دانه ها نفوذ می کند، در نتیجه درصد رطوبت توده برفی بالا می رود (در حدود 20- 15 درصد) تا حدی که با فشردن آن در بین دست ها، خروج قطرات آب از بین برف کاملا قابل تشخیص است. برف آبدار می تواند نتیجه تغییر در هر نوع برفی باشد، اما برف تازه خیس بسیار سریعتر، مراحل این تغییر را می گذراند. علاوه بر این، برف آبداری که حاصل برف خیس تازه باشد به دلیل شکل بلورهای این برف، در کوتاه مدت به استحکام قابل توجهی دست می یابد. برف آبدار ماده ی اولیه ساخت بعضی از برف های کهنه مثل برف شناور است، این برف خود دارای انواع مختلفی است.
3- برف پوسته ای ، برف پوسته ای در حقیقت نوعی از برف نیست، بلکه حالتی از برف است، برف پوسته ای می تواند از هر نوع برفی با قابلیت پیوند بالا تشکیل شود مشروط بر اینکه حالت خود را حفظ کند. برف پوسته ای در تعریف، پوسته ای از برف است که سطح گودالی را پوشانده باشد، برف پوسته ای به دلیل بسیار متعددی تشکیل می شود و به همین دلیل پیش بینی تشکیل آن محتاج به شناخت دقیق از ناحیه ی مربوط و خصوصیات آن است. یکی از معمول ترین عوامل شکل گیری برف پوسته ای باد است، دلیل دیگر تشکیل آن، عبور آب از زیر توده های برف می باشد و سومین عامل پیدایش این برف ، حرکت لایه های توده ی برفی است، برف پوسته ای، از نظر ایجاد خطر بهمن، بسیار مورد توجه است.
4- برف خارا، قشر نازکی از برف یخ زده را که بر سطح برف شکل می گیرد، اصطلاحا برف خارا می گویند. در روزهای آفتابی سطح برف شل شده و به اصطلاح آب می اندازد، اما با سرد شدن هوا به ویژه در غروب و با وزش بادهای سرد در ساعات بعد از شل شدن، این برف آبکی، شدیدتر از قبل سرد شده و یخ می زند. این شل و سفت شدن ها کم کم لایه ی یخ زده ای از برف را با قطری بین 4-2 سانتیمتر شکل می دهد که اصطلاحا برف خارا نامیده می شود. برف خارا می تواند در طول چند ساعت تشکیل شود، البته گذشت زمان می تواند چند سانتی متری بر قطر لایه ی آن بیفزاید. برف خارا درخشنده و شفاف است و همین شاخص برای تشخیص آن حتی از راه دور است، از دیگر ویژگی های برف خارا صاف و لغزنده بودنش است، بنابراین اگر برف تازه ای روی برف خارا بنشیند با کوچکترین تحریکی فرو می ریزد، خصوصا اگر این برف از انواع خشک باشد.
عکس از حسین صالحی
قسمت دوم :
برف های کهنه: اغلب در یخبندان های طولانی و در زمستان های بلند شکل می گیرند، فصل تکامل آنها را می توان اواخر زمستان و اوایل بهار دانست، برف های کهنه عبارتند از:
1- برف خشک نشست کرده : این نوع برف همان خصوصیات برف خشک مانده را داراست، اما فشرده تر، سنگین تر و دارای استحکام بیشتری است. این برف الزاما از انواع تازه خود(برف های خشک تازه) ساخته نشده است، بلکه در مواردی برف های دیگر نیز بر اثر سرمای شدید، رطوبت خود را از دست داده و در عین حال شکل بلور آنها هم بر اثر عوامل مختلف تغییر می کند و تبدیل به این نوع برف می شوند، برف خشک نشست کرده بسته به نوع برف اولیه آن دارای درجات چسبندگی، فشردگی و اوزان متفاوتی است، علت نشست کرده خواندن این برف افزایش چشمگیر رطوبت در بعضی قسمت های این لایه ی برفی خصوصا در زیر و سطح آن است، این برف در اواخر زمستان و اوایل بهار با بوجود آمدن تغییرات عمده در آن به صورت مخلوطی از برف های خشک و آبدار در می آید.
2- برف خارای ضخیم : خصوصیات این برف مانند برف خارای معمولی است و تنها تفاوتش ضخیم تر بودن آن، به دلیل طولانی تر بودن زمان شکل گیری است. البته قسمت زیرین این برف از حالت برف یخ زده در آمده و لایه ای است کاملا از جنس یخ ، قطر برف خارای ضخیم حداکثر به 10 سانت می رسد.
3- برف زیرین آبدار: همانطور که از اسم این برف پیداست برفی است که معمولا در زیر دیگر لایه ها شکل می گیرد. اما این یک اصل کلی نیست و حتی فوقانی ترین لایه های یک توده برفی نیز ممکن است از این نوع باشند، درک این مسئله وقتی ساده تر می شود که اساس ساخت چنین برفی را بدانیم. عواملی چون بارش باران، بویژه در بهار، فشار، افزایش دما... باعث آبدار شدن برف شده و به مرور زمان تغییراتی اساسی در آن ایجاد می کند، که تنها یکی از عوامل ایجاد این تغییرات فشار لایه های فوقانی است، که عامل عمده ای در شکل گیری برف های آبدار لایه های پایینی به شمار می رود.
4- برف شناور: تکه ای پنیر کهنه را در نظر بگیرید، شکل ثابتی دارد، مثل مکعب مربع، اما دارای سوراخ های متعددی در درون است، اگر برشی نیم دایره، در قاعده مکعب ایجاد کنیم، مدلی از برف شناور خواهیم داشت، برف شناور مجموعه ای است، از توده های برفی پفک مانند، که در اغلب قسمت های خود دارای گنبدهای توخالی در محل تماس آخرین لایه با زمین هستند، بوجودآمدن برف شناور زمان زیادی را می طلبد، این برف معمولا در اواخر یخبندان های طولانی کامل شده و بیشتر در انتهای شیب های بزرگ دیده می شود. ...
- برف خستگی، خستگی یخچالی: خستگی جسمی و ذهنی و بی حالی ، ناشی از راه پیمایی در برف یا یخچال برف پوش ، بعلت گرمای برگشت شده از سطح برف ...
برف خوره: تگرگ های بسیار ریز که گه گاه در آخر زمستان می بارد و این تگرگ ها، در وزن میانه تگرگ و برف است، دانه های خرد و مدور، که زمستان بارد، این دانه ها خرد تر از تگرگ است و آبدار نیست، گویند برف گسترده یا توده کرده بر زمین را، ذوب کند... برف خوره ریزه های سفید از جنس برف است ، که بر برف افتد و آن را آب کند...
برف کوبی: کوفتن برف، سفت کردن و باز کردن مسیر جهت پیشرفت و صعود، در صعود های سخت و در برف کوبی های سنگین، معمولا کوهنوردان پر قدرت و با تجربه، با پیشگامی برف کوبی و راه گشایی می کنند و از آن جا که کاری نفس گیر و خسته کننده است به نوبت انجام می گردد...
عکس از حسین صالحی
برف کوری : از مسایل رایج در فصل زمستان به علت عدم استفاده از عینک آفتابی است، در ارتفاع 1600 متری در زمستان اشعه ی ماورای بنفش 4 برابر بیشتر از ارتفاع 300متری است، برف تازه حدود صد درصد اشعه را منعکس می کند، این اشعه حتی از بغل عینک هم به درون چشم نفوذ می کند، بنابراین از عینک هایی مانند عینک اسکی استفاده کنید، برف کوری یعنی تحریک و خارش قرنیه ی چشم، این بیماری خطرناک نیست، اما بسیار آزار دهنده است، اولین علامت آن قرمز شدن قسمت تخم چشم است، بلافاصله باید معالجه را شروع کرد، شخص برف کور دایم فکر می کند که شن در چشمش فرو رفته، راه معالجه قرار گرفتن در تاریکی و استراحت است، در طول برنامه باید چشمان مریض را بست ودرراه رفتن به او کمک کرد، برای انجام کارهای خیلی ضروری عینک مریض را با چسب های ضخیم بپوشانید و وسط چسب را یک سوراخ کوچک نمایید که بیمار از آن نقطه کارهای ضروری خود را انجام دهد، برای بهتر خوابیدن از قرص های آرام بخش می شود استفاده کرد، برف کوری بعدازچند روز خوب خواهد شد...
برف گردی یا پودری: برف تازه باریده و خشکه برف، راهپیمایی در آن بسیار دشوار و از نظر ریزش بهمن بس خطرناک می باشد...
برف گیجه: حالتی از گیجی، که به علت ریزش شدید برف، با پوشش کامل منطقه از برف همراه با طوفان از نظر تشخیص جهت و موقعیت به انسان دست می دهد...برف گیجه، پاک سفیدی: محدود شدن در محیط برفی ومه آلود، ناتوانی در تشخیص فواصل وتمیز زمین وآسمان به علت ترکیب برف ومه...
یخ: عبارت است از حالت جامد آب که چگالی آن 0.9 گرم در سانتی متر مکعب است و به همین جهت در مقایسه با شکل گیری آبگون آن (با چگالی 1 گرم در سانتی متر مکعب) سبک تر بوده و حالت شناور پیدا می کند. نقطه ی انتقال میان آب جامد و مایع در فشار، یک اتمسفر صفر درجه ی سانتی گراد و همچنین با صفر درجه سیلسیوس تعریف می شود. یخ فرم جامد آب است. تقریبا 1% سطح زمین به وسیله ی یخ سار های وسیعی مانند نواحی قطب جنوب و گروئنلند پوشیده شده که ضخامت آن ها در بعضی ، از 2000 متر تجاوز می کند. یخ همچنین به شکل بلورهای کوچکی مانند ذرات برف و تگرگ و شبنم یخ زده دیده می شود . یخ با افزایش فشار دمای انجماد کاهش می یابد. در یخ مولکول های آب با پیوندهای هیدروژنی به یکدیگر پیوسته اند...
یخچال: یخچال در ارتفاعات بلند، طی یک دوره ی طولانی، با میزان بارش برف زیاد و هوای سرد تشکیل می شود، برف ها به روی هم انباشته و توده های بسیار عمیقی از برف می سازند، فشار بسیار زیاد برف های فوقانی بر لایه های زیرین، باعث تشکیل یخهای متراکم و ضخیم شده و یخچال ساخته می شود، یخچال ها دائما در حال رشد و حرکت هستند، بسط یخچال های بزرگ می تواند، در طول میلیون ها سال، دره های عمیق ایجاد کند. میزان حرکت یخچالها، در طول شیب نیز بسته به زاویه ی شیب تفاوت می کند، سرعت آن ها معمولا حدود 50 تا 60 متر در یک ماه است ، ندرتا ممکن است تا 20 متر در یک روز نیز افزایش یابد، مجموعه ی این عوامل باعث ناپایداری قطعات کوچک و بزرگ یخ و سنگ در یخچال ها شده است. سقوط سنگ از یخچال ها در روزهای گرم اتفاق می افتد ولی قطعات یخ به دلیل حرکت یخچال و فشار درونی آن نیز سرازیر می شوند، پیش بینی سقوط آن ها دشوار و تقریبا غیر ممکن است ...
عکس از حسین صالحی
یخ رفت یا مورن : مواد و خورده سنگ هایی که بر اثر جریان یخچال ها حمل گردند، علت پدید آمدن این مواد خرد شدن سنگ ها و مصالح بدنه ی دره ها و بستر یخچال ها بر اثر یخبندان و ریختن آن ها بر روی سطح یخ می باشد و مورن دارای انواع مختلفی چون تپه های پشت گوسفندی ( دروملین) و یا سنگ های پراکنده ی آواری است، از لحاظ محل قرار گرفتن آن ها در یخچال ها می توان آن را به مورن های کناری، مورن های میانی، مورن های انتهایی (پیشانی) و مورن های تحتانی تقسیم کرد، (در میان کوهنوردان ایرانی به سنگ غلطان معروف است )...
یخ سوز : سوزشی که در نتیجه ی دست زدن به فلزاتی که در سرمای زیر صفر قرار گرفته اند حس می شود..
منابع:
1- هوا شناسی وطبیعت گردی، انتشارات بهشت، نوشته دکتر جعفر سپهری- 92
2- فرهنگ کوهنوردی و غارنوردی ایران ... انتشارات سبزان . گردآونده استاد داوود محمدی فر- 86
P30pic.com/ice_cubes - 3
گرد آورنده و تایپ و ارائه : حسین صالحی 93/10/25