فدراسيون كوهنوردي وصعودهاي ورزشي جمهوري اسلامي ايران
هيات كوهنوردي و صعود هاي ورزشي استان گيلان
شناخت سرمازدگی و یخ زدگی
تهيه ، تنظيم و گردآوري : فرزين غلامين
مربي فدراسيون كوهنوردي و صعودهاي ورزشي ج.ا.ا
سرمازدگی HYPOTHERMIA
هيپوترمي = سرمازدگي = كاهش درجه حرارت بدن
FROST BITE
فروست بايت = يخ زدگي = يخ زدگي موضعي
علل هايپوترمي :
- كاهش توليد گرما
مانند : هيپوگليسمي . اختلالات غددي . تخليه ذخاير انرژي
- اختلال تنظيم گر
مانند : سكته مغزي . ضربه سر . داروها
- افزايش اتلاف انرژي
برای مثال : عوامل محيطي
فاکتورهای زمینه ساز سرما زدگی :
1 – الکل
2 – دیابت
3 – هایپوتیروئیدی ( کم کاری غده تیروئید )
4 – مصرف برخی داروها
(1)
تاثیرات الکل :
1 - اتلاف انرژی بصورت دفع گرما از طریق عروق منبسط شده در سطح پوست .
2 - اختلال کارکرد بخشهایی از مغز که واکنش لرزیدن را اداره میکنند .
3 - اختلال در تعادل
4 - اختلال در سطح هوشیاری
نقش دیابت ( بیماری قند )
دیابت میتواند هیپوترمی را شدیدتر کند . دلیل این موضوع اختلال در ذخایر گلیکوژن بدن است .
کم کاری غده تیروئید
از طریق تاثیر بر متابولیسم پایه و تولید انرژی موجب بروز یا تشدید سرمازدگی میگردد.
مصرف برخی داروها
مصرف بعضی داروها موجب تشدید هیپوترمی شده و یا زمینه ساز بروز آن خواهند شد . برخی از این داروها با مهار مکانیزم لرزیدن اثر خود را اعمال میکنند . مهمترین این داروها عبارتند از :
داروهای مخدر
بنزودیازپینها مانند : دیازپام ، لورازپام
کلردیازپوکساید
داروهای ضد افسردگی
داروهای ضد سایکوز
(2)
تشخيص هايپوترمي
علایم سرمازدگی بسیار متنوع بوده و از احساس سرما و لرزیدن تا کاهش هوشیاری و کوما متفاوت هستند .
علایم هایپوترمی خفیف عبارتند از :
- لرز
- انتهای انگشتان دست و پا سرد و رنگ پریده میشوند . بتدریج این علامت به سمت سایر بخشهای بدن منتشر میگردند .
- گیجی ، تحریک پذیری
- اختلال در تکلم
- اختلال حافظه
- لنگیدن هنگام راه رفتن
علایم هایپوترمی متوسط عبارتند از :
- لرزیدن غیر قابل کنترل
- خستگی
- تغییرات وضعیت ذهنی بصورت کاهش نسبی سطح هوشیاری
(3)
علایم هایپوترمی شدید عبارتند از :
- کاهش ضربان قلب ( نبض )
- خستگی مفرط و شدید
- کاهش تلاش تنفسی
- افزایش تونوسیته عضلات
- کاهش سطح هوشیاری تا کوما
پيش گيري :
آمادگي جسماني -
تغذيه خوب -
پوشاك مناسب -
-كنترل تماس با سطوح سرد
اندازه گیری درجه حرارت بدن
1 - روش دهانی
2 - روش مقعدی
3 - روش زیر بغل
4- از طریق پرده گوش
5 - از طریق سطح پوست مانند : پیشانی
(4)
اقدامات لازم قبل از رساندن مصدوم سرمازده به بیمارستان
اول : جلوگيري از هدررفتن بيشتر گرما
مانند : تعویض لباسهای خیس و یخ زده ، قرار دادن مصدوم در داخل کیسه خواب ، انتقال فرد سرمازده به محیطی گرمتر
دوم : بازگرداندن درجه حرارت طبیعی
مانند : قرار دادن مصدوم در محلی گرم که بتدریج دمای بدن وی به محدوده طبیعی بازگردد ، مصرف نوشیدنیهای گرم و غذاهای پرکالری و البته زود جذب مانند کربوهیدراتهای طبیعی ، استفاده از وسایل گرم کنندهاز جمله کیسه های آب گرم ( در هیپوترمی خفیف تا متوسط ) .
در صورتیکه هایپوترمی متوسط تا شدید وجود داشته باشد :
1 - تلاش کنید مصدوم سرمازده فعالیت بدنی نداشته باشد.
2 - در صورت امکان به وی سرم تزریق کنید . بهتر است که سرم را در آب گرم قرار دهید تا قدری دمای آن بالاتر رود .
3 - اندازه گیری قند خون . تجویز مواد قندی و بویژه تزریق سرمهای قندی بسیار مفید است
4 - اگر مصدوم قادر به دفع ادرار نمیباشد باید برای وی سوند ادراری بگذاریم.
5 - تجویز اکسیژن
6 - در صورتیکه علایم حیاتی موجود نباشد : انجام فوری احیای قلبی ریوی
(5)
یخ زدگی FrostBite
علل يخ زدگي
- هوای سرد
- باد
- رطوبت
- ضعف و خستگی
- کم آبی ( دهیدراسیون )
- تماس با فلزات
- فشار موضعی
- ارتفاع بالاتر از 5000 متر
- پوشاک نامناسب
- غلظت خون بالا
محدودیت در حرکت. مانند فردی که مصدوم شده و قادر به راه رفتن و فعالیت طبیعی نیست
(6)
جدول ارتباط ارتفاع با دماي هوا
|
Tempreture(°C) |
Pressure(mmHg) |
Meters |
|
15 |
760 |
0 |
|
8.5 |
674 |
1000 |
|
2 |
596 |
2000 |
|
-4.5 |
526 |
3000 |
|
-11 |
463 |
4000 |
|
-17.5 |
405 |
5000 |
|
-24 |
354 |
6000 |
|
-30.5 |
308 |
7000 |
|
-37 |
267 |
8000 |
|
-42 |
236 |
8848 |
(7)
ارگانهای در معرض خطر :
* پاها
* دستها
* گونه
* گوشها
* بینی
* پوست مناطق تحت فشار مانند کف پاها یا پاشنه
اتفاقات بعد از گرم کردن عضو یخ زده :
- تورم سلولی
- تغییرات در پلاکتها و اریتروسیتها ( گلبولهای قرمز خون )
- تخریب اندوتلیوم سلولی
- ترومبوز
- تورم بافتی
- ایسکمی موضعی
- مرگ بافتی
درجه بندی یخ زدگی :
یخ زدگی درجه یک : صدمه بافتی ، قرمزی ، تورم ، اختلال حسی
یخ زدگی درجه دو : علایم درجه یک بعلاوه تاول های روشن یا شیری
یخ زدگی درجه سه : وجود خون درون تاولها که اسکار به جا میگذارند
یخ زدگی درجه چهار : آسیب عمیق بافتی که میتواند به عضلات ، تاندونها و استخوانها سرایت کرده و در نهایت موجب مرگ بافتی خواهد شد .
(8)
نشانه ها
روز نخست : شروع درد ، رنگ پریده شدن پوست ، احساس گزگز و کرختی در عضو یخ زده ، تشدید درد بعد از گرم کردن سریع ، کاهش حس عضو مبتلا
بعد از 48 ساعت : قرمزی یا خاکستری رنگ شدن عضو آسیب دیده ، بروز تاولها ، شروع زخم ها ، تورم ، درد ، تهوع یا استفراغ .
بعد از یک هفته : تورم ، نکروز بافتی ، تغییر شکل عضو مبتلا
نکته مهم : در یخ زدگی درجه 4 باید مراقب مشکلات و خطرات زیر باشیم
1 – ترومبوز
2 – عفونت
3 – منتشر شدن عفونت به سایر ارگانهای بدن مانند کلیه ، مغز یا قلب
نکته : به یاد داشته باشیم که برای تصمیم گیری در مورد قطع احتمالی عضو آسیب دیده نیاز به گذشت زمان و البته اسکن استخوان خواهیم داشت .
زمان انتظار : یک تا دو ماه صبر کرده و در صورت امکان پس از طی این دوره برای قطع عضو تصمیم گیری میشود .
(9)
درمان :
استراحت مطلق و بستری در بیمارستان
کاستن ارتفاع
گرم کردن مجدد به مدت حدود یک هفته در دمای مابین 38 تا 42 درجه
بالا نگه داشتن عضو مبتلا
تجویز اکسیژن بخصوص در ارتفاعات بالاتر از 5000 متر
هیدراسیون بیماران
تغذیه مناسب ( رژیم پروتئین )
مراقبت از زخمها ( 2 یا 3 بار در روز )
اسکن استخوان ( با تکنیزیوم 99 ) بعد از 48 ساعت
اسکن بعدی حدود روز هشتم
در صورت نیاز سونوگرافی با سیستم داپلر و یا ام آر آی
درمانهای دارویی :
تجویز آنتی بیوتیکهای مناسب
آمپول تتابولین
تجویز گشاد کننده های عروق محیطی برای یک تا سه هفته
آسپرین برای جلوگیری از فعالیت پلاکتها
رقیق سازی خون
فیبرینولیز ( استفاده از استرپتو کیناز یا اوروکیناز )
در صورت بروز ترومبوز استفاده از هپارین یا دکستران ( هپارین با وزن مولکولی پائین )
داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
چند نکته مهم در درمان :
1 - سیگار ممنوع
2 – نوشیدن زیاد مایعات
3 – ماساژ ممنوع
4 – کنترل درد بعد از گرم کردن مجدد
5 - پاکسازی بافتهای نکروز شده (10)
تشكر و سپاس بيكران از مربي و استاد ارجمندم جناب آقاي دكترمسعود حميدي كه در تهيه اين مطالب ياري ام نمودند.